Pagina's

vrijdag 25 maart 2011

RESEARCH: UITHOORN-LEGMEERPOLDER

ACHTERGROND:



Bij mijn research heb ik erg veel steun gekregen van Dick de Waal Malefijt, iemand die zelf bijzonder geïntereseerd is in de Haarlemmermeerspoorlijnen vanuit historisch persepctief.
Dick heeft een onvoorstelbare hoeveelheid originele bouwtekeningen.



Ook heb ik hulp gehad van Wim Wegman, die als journalist veel gepubliceerd heeft over de haarlemmermeerspoorlijnen ("SPOREN" en "SPOREN2"), hij heeft mij bijzonder geholpen met moeilijk te vinden foto's.

Ik wil graag langs deze weg mijn dank uitspreken voor hun input.



De treinreis naar Uithoorn vanuit Amsterdam begon in Amsterdam bij het fraaie, met Jugendstilelementen gedecoreerde kopstation "Haarlemmermeerstation" uit 1915.
Het werd ontworpen door architect Van Emmerik.
Het station bestaat nog steeds en ligt vlakbij de tramremise "Havenstraat" in Amsterdam-Zuid.
Het is momenteel zetel van de museumtram EMA.
Tot 1933 heette het Station "Willemspark".



Haarlemmermerstation in Amsterdam Zuid, dat vroeger station Willemspark heette.



Het reizigersverkeer werd gestaakt in 1950, het goederenverkeer (voornamelijk kolentransport) bleef tot 1972 bestaan.
Na de sluiting kwam het Haarlemmermeerstation en de lijn tot Amstelveen–Bovenkerk in gebruik bij de Electrische_Museumtramlijn_Amsterdam (EMA).
Inmiddels is het EMA-traject 7 kilometer lang en telt 14 haltes.


Tijdens de aanleg van de "Schiphollijn" werd het traject van 1976 tot 1981 gebruikt voor de aanvoer van bouwmmaterialen én treinstellen. (bron: WIKIPEDIA).

Het Haarlemmermeerstation ligt tegen de GVB tramremise "Havenstraat" aan en er bestaat zelfs een klein verbindingsspoor tussen beide emplacementen, dus theoretisch kan de museumtram op het net van het GVB komen en vice versa.
Ook ligt het station vlak tegenover de gevangenis.



Vogelperspectief van het station Willemsparkweg / Haarlemmermeer.
Rechts, tegen de Schinkel aan, de tramremise van het G.V.B.
Rechts vooraan, het kruisvormige gebouw, is de gevangenis.
Bron: Tim Nagtegaal

Laten we een denkbeeldige historische reis uit Amsterdam maken naar Uithoorn.

Vanaf Station Willemsparkweg in Zuidelijke richting gaat de trein achter het huidige Olympisch stadion langs. Deze route wijkt nauwelijks af van het huidige traject van de museumtram.


Even voorbij het Stadion gaat de trein over een spoorbrug die de A10 kruist.
De lijn gaat dan langs de jachthavenweg en vervolgens verschijnt het Amsterdamse Bos aan de rechter hand. Ook heden rijdt hier de museumtram.


We komen langs de halte Koenenkade (nr. 36) bij de Bosbaanweg.


Dan langs de halte Kalfjeslaan (nr.35) die eenzelfde stationsgebouw had als Legmeerpolder (HESM station klasse III).


Dan halte Amsterdamseweg (nr. 34) ook met een HESM station klasse III.


Dan langs het Kazernepad , we kruisen nu de A9, daarna kruisen we de Handweg, met de Amstelveense Poel aan de rechter kant.


Vervolgens komen we bij de halte Karselaan (nr 33) een typische witte, dubbele woning.


Al spoedig komen we aan in Amstelveen met zijn mooie HESM station van de klasse I.
Ook hier rijdt tegenwoordig de museumtram.


Dan komt de halte Handweg (nr. 32) ook met een baanwachterswoning.


Halte Bovenkerk (nr.31) met een type III station.


Als we de huidige Noorddammerlaan hebben gekruist, komen we in Bovenkerk (Binderij ; Zetterij) waar momenteel een keerdriehoek van de museumtram ligt.


De museumtram keert hier, maar vroeger lag hier een wissel die rechtdoor naar Legmeerpolder en Uithoorn ging en afbuigend naar Aalsmeer.







Traject Amsterdam Willemspark - Aalsmeer
Bron: Wikipedia





Het traject Bovenkerk-Uithoorn.
Bron: Wikipedia.




De nummering der haltes telt nu door richting Aalsmeer, maar rechtdoor verandert de nummering.



De splitsing lag voor de typische dubbele woning met witte gevel nummer 37 A en B. Hier kon de trein naar Aalsmeer aftakken of rechtdoor naar Uithoorn rijden.

Als je rechtsaf richting Aalsmeer reed dan kwam je langs halte 30 de Aalsmeerderweg richting Oosteinde een lang recht stuk met haltes Schinkeldijk  en Kerkweg (abri zonder nummer) en Aalsmeer-Oost.
We gaan echter bij de wissel na station Bovenkerk (=halte 31) rechtdoor we komen langs halte 37 a en b en kruisen de Beneluxbaan, waar we tegenwoordig het gebouw van Canon zien.
We komen op de Hammerskjöldsingel waar we weer ineens een spoortje krijgen vanaf de Spinnerij, dit keer van het GVB, de Metro lijn 51.

Tot de J.C. van Hattumweg gebruikt lijn 51 het oude tracé van de Haarlemmermeerspoorweg.
Lijn 51 heeft hier nu zijn eindpunt, maar vroeger ging het spoor rechtdoor.
















Bron: Wikipedia


We zien aan onze linkerhand de dubbele woning (nr 38 a/b).


We kruisen de J.C. van Hattumweg, en wij komen in de Noorder Legmeerpolder, aan uw linker hand  bevond zich de halte Legmeerpolder (nr. 39), met het stationsgebouw HESM klasse III.


Je kon vanaf woning 38 het station Legmeerpolder (=halte 39) zien liggen en vanaf het station kon je woning 38 zien liggen.
Het stationsgebouw bestaat niet meer, maar je ziet duidelijk de spoordijk en de verbreding voor het station.


We vervolgen de spoordijk door de Legmeerpolder.
Tegenwoordig ligt er geen rails meer op deze spoordijk, het is ook geen verharde weg, zelfs geen fietspad.


We kruisen de nieuwe N201, die ten Noorden om Uithoorn heen is gelegd.
Aan het eind gekomen moeten we over een slootje en kruisen dan de Randweg.
We zien nog steeds duidelijk de spoordijk liggen, met aan elke kant een sloot.


Bij de kruising met de Randweg in Uithoorn stond een dubbele woning (nr. 40 a en b) deze halte heette ook wel de 'Kanaalweg'. Ook deze woning/halte is afgebroken.
We zijn inmiddels in Uithoorn.

Aan de linkerkant ligt tegenwoordig de wijk "Langs de baan" en rechts de Faunalaan.
Als we aan onze linkerhand de wijk "Wederik" hebben, maken we een bocht naar links, naar het Oosten.


Hier lag vroeger een wissel, waar je vanuit Uithoorn komende rechtdoorgaande, naar de Kwakel en Aalsmeer ging en afbuigende naar Legmeerpolder en Amsterdam ging.


Je kon vanuit Legmeerpolder echter niet rechtsaf naar Aalsmeer, alleen de bocht naar links richting station Uithoorn.


De telling der haltes verandert hier wederom.
Na de bocht kregen we de halte 'Zijdelweg' met wachterswoning (nr. 44).








Halte Zijdelweg.
Je ziet hier dat de lijn "dubbelsporig" werd.
Wissel werd met de hand bediend.



Na de Zijdelweg reed je langs de lokloods met het kolenpark van Uithoorn, die je aan je linker kant kon zien liggen, je kwam langs een perron met het houten seinhuis en na enige kilometers kwam je bij station Uithoorn dat aan je rechter hand lag.  Het houten seinhuis is waarschijnlijk vlak na de oorlog afgebroken.
In Uithoorn was er een splitsing voor het raccordement naar chemisch bedrijf CINDU in noordelijke richting, dus linksaf vóór dat je de Amstelbrug over ging.
Als doorreed in Oostelijke richting kwam je na de draaibrug over de Amstel op een gegeven moment weer een wissel tegen. Rechtdoor ging naar Wilnis en Vinkeveen, afbuigend ging naar Alphen aan de Rijn.




De route die ik wil uitbeelden :
Legmeerpolder     
(Kanaalweg)
(Zijdelweg)  
Uithoorn
[CINDU]
tussen haakjes wordt niet uitgebeeld.


De gebouwen die ik wil uitbeelden:
Legmeerpolder (halte 39)
Uithoorn


Station Uithoorn
HESM type I.
Foto: Tjalling Halbertsma


Uithoorn ligt op de grens tussen Holland en Utrecht. Al in de 13e eeuw was er een strijd tussen het bisdom Utrecht en de graaf van Holland om de provinciegrenzen. De grens tussen Holland en Utrecht is nu nog zichtbaar bij de banpaal en de rode paal aan de Hollandse Dijk, de noordgrens van Uithoorn.


Historische informatie kan dus zowel in Hollandse als Utrechtse archieven worden gevonden.




Voor bepaalde onderdelen moet je in een gemeente archief van Uithoorn zijn, voor andere in het NS archief en voor weer andere in het Nationaal Archief te den Haag.
Het NS archief is momenteel in het Utrechts archief opgenomen.















Al in 1866 lag een ontwerp voor een lijn Amsterdam-Rotterdam via Uithoorn en Alphen op tafel.  Concessie werd verleend.  Maar geen van de plannen werd gerealiseerd.  Pas in 1914 werd Uithoorn halteplaats en remise, in de lijnen Amsterdam-Alphen en Haarlem-Nieuwersluis. (bron: http://www.van-der-werf.nl/Uithoorn_19eeuw.htm)


Het UTRECHTS ARCHIEF -dat het NS archief beheert- zegt over de HESM:"
De Hollandsche Electrische Spoorwegmaatschappij werd in 1898 opgericht.
Vanaf 1903 was de maatschappij tevens bevoegd tot het leveren van elektrische stroom voor licht- en krachtdoeleinden.

De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HSM), nam de exploitatie van bovengenoemde spoorwegen op zich. Per 31 december 1935 zegde de HSM het exploitatiecontract op omdat de exploitatie verliesgevend was.



Op last van de Minister van Waterstaat werd per 1 januari 1936 het verkeer op de spoorwegen Hoofddorp-Leiden, Uithoorn- Alphen a/d Rijn en Nieuwveen-Ter Aar volledig stopgezet en mochten op de spoorwegen Haarlem-Hoofddorp- Uithoorn-Nieuwersluis en Aalsmeer-Uithoorn alleen nog goederen vervoerd worden. De spoorwegen Haarlem-Nieuwersluis, Amsterdam-Uithoorn en Aalsmeer-Amsterdam werden aan de HSM verkocht. De HESM ging met ingang van 1 januari 1936 in liquidatie.

bron: Archiefnummer: 923 Hollandsche electrische spoorweg-maatschappij
Inventarisnummer:231 'Wegens het maken van stations- en andere gebouwen voor de spoorweg Aalsmeer-Uithoorn' Datering 1911 .






Hoewel de term HESM de suggestie zou kunnen worden gewekt dat het een electrische lijn zou betreffen, is er op de foto's geen sprake van bovenleiding, er werd met stoom en diesel gereden. Momenteel is het stuk van Haarlemmermeerstation tot Amstelveen/Bovenkerk  van bovenleiding voorzien voor de museumtram die daar rijdt.



Gelukkig zijn er goed gedocumenteerde bronnen op internet, ik heb veel gehad aan "Het Utrechts Archief" en "De Haarlemmermeerlijn.nl" en "www.stationsweb.nl".
Alle foto's die niet van mij zijn heb ik uit Het Utrechts Archief en van de voortreffelijk gecodumenteerde website De Haarlemmermeerlijn.nl http://www.haarlemmermeerlijnen.nl/



STATION LEGMEERPOLDER, ofwel halte 39, een prachtig voorbeeld van het HESM klasse III station, jammer genoeg is het gesloopt. Gezien vanaf de Noorder Legmeerpolder kijkende in Zuid-Oostelijke richting, dus helemaal links ligt Uithoorn. We zien hier de zogenaamde straatgevel van het gebouw.

Een buitengewoon geestig onderdeel van de webstite  "http://www.stationsweb.nl/" vindt U op onderstaande link.


Let op: er moet een forse berekening online worden gemaakt, het duurt daarom bijna 1 1/2 minuut voordat er wat gebeurt, dus rustig wachten want het is de moeite waard!



2) De gebouwen

Vermoedelijk is het gros van de HESM-gebouwen van de Haarlemmermeerlijn ontworpen door ingenieurs/bouwkundigen die in dienst waren van de maatschappij zelve.
bron: Spoorwegstations in Nederland, Doctoraalscriptie Kunstgeschiedenis Victor M. Lansink - april 1998.
Voor de volledigheid dienen de wachterswoningen genoemd te worden en hoewel die zeer karakteristiek voor de lijn zijn,  die ga ik die niet uitbeelden op mijn modelbaan.


a) Station UITHOORN
UITHOORN is een stationsgebouw van het type HESM-I zoals:












    Perrongevel vanaf busbaan, rails zijn verwijderd. Maart 2011

    De gevel van Station UITHOORN heeft zo te zien een staand metselverband




    LOCDEPOT

    De 2 standige lokloods in Uithoorn, het gebouw was ruim 32 meter lang. De exacte locatie ten opzichte van het station is mij nog niet helemaal duidelijk. Maar het zou ongeveer 1 km ten westen van station UITHOORN zijn geweest. Zo op het oog is de gebruikte rail het NP46 profiel.




    Op deze wat onscherpe foto een aardig beeld van het sporenplan en de 2 standige lokloods.



    De lokloods te Uithoorn, als ik me niet vergis kijken we in Westelijke richting. Rechts van de loods de kolenvoorraad en waterkraan. Let ook op de lampen die aardig worden weergegeven in model door WENZ (zie zelfbouwprojecten)

    HESM TYPE II
    HESM had ook nog een type II station (Vinkeveen, Hoofddorp en Vijfhuizen) deze komen op het door mij gekozen traject echter niet voor.

    Station type II Hoofddorp
    Bron: Uitgever Nauta en Zn., Afbeelding behoort tot de Collectie De Pater.



    SEINHUIS.

    Op het perron heeft een seinhuis gestaan. Het had een aantal (waarschijnlijk 4) draagvoeten, van staal of beton, met daarop een houten gebouwtje. Het was uitgerust met veel vensters 2 aan elke voorgevel en 6 per zijgevel (voor zover ik kan opmaken uit diverse foto's), zodat er een goed uitzicht was over de sporen.

    Het houten seinhuis stond er nog in 1940 zoals blijkt uit een foto die vanuit het seinhuis genomen is.
    Op foto's gedateerd van 1948 is het seinhuis al verdwenen. Het is dus tussen 1940 en 1948 gesloopt. Echter een andere bron toont een foto van een intakt seinhuis en die is gedateerd 1 mei 1950. (Russer, 1984)

    1940 Foto genomen vanuit het houten seinhuis te Uithoorn.




    
    
    Links, op het perron het seinhuis van Uithoorn.


    zeldzame foto met dank aan Wim Wegman.
    Dit houten seinhuis zou in 1918 zijn gebouwd en den bijnaam "duiventil" hebben gehad.
     
    Luchtfoto sterk uitvergroot. Links het seinhuis. Foto gedateerd 1930-1940.
    Bron:  Noord-Hollands Archief
    Foto van A.R. Schilt, Velsen-Zuid, gepubliceerd op blz. 92 van "Sporen door de Haarlemmermeer" van G.A. Russer. (Pirola, 1984).
    


    Detail uit een foto van A.R. Schilt, Velsen-Zuid, gepubliceerd op blz. 92 van "Sporen door de Haarlemmermeer" van G.A. Russer. (Pirola, 1984).
    De foto laat zien dat de ramen slechts aan één zijde waren.



    ATTENTIE: IK ZOEK NOG FOTO'S EN BOUWTEKENINGEN VAN HET SEINHUIS TE UITHOORN OM HET ZO NAUWKEURIG MOGELIJK IN MODEL NA TE KUNNEN BOUWEN.


    b) Station Legmeerpolder
    LEGMEERPOLDER was een station van het type HESM-III zoals:
    Het eenvoudigste, kleinste type. Hiervan zijn er negen gebouwd, zes zijn er nog aanwezig.

    Hoewel Legmeerpolder niet veel meer dan een halte was, had het best een fraai stationsgebouw.
    De trein kruist wat nu de J.C. van Hattumweg is.
    Legmeerpolder woning 39 het helaas verdwenen station, op de achtergrond het baanwachtershuis woning 40.
    Kijkende in Noordelijke richting.

    NUMMER 39-LEGMEERPOLDER



    LEGMEERPOLDER MET 2400.
    Naar vorenstaande deel van de gevel heeft aan de zijkant een klein venster.

    LEGMEERPOLDER/halte 39.
    Het dak is belegd met kruispannen.

    LEGMEERPOLDER IN DE SNEEUW

    LEGMEERPOLDER het perron en rechts een opstel en losspoor met stootbalk. Op het perron staan electriciteitspalen palen waar waarschijnlijk ook verlichting op zat.
    Het lage middenperron is met grind bedekt en de rechtse loswal lijkt zo te zien gewoon uit gras te bestaan 

    LEGMEERPOLDER Straatzijde


    DIT IS HET TYPISCHE TYPE III VAN DE HESM. VOOR DE DUIDELIJKHEID: LEGMEERPOLDER WAS IN SPIEGELBEELD UITGEVOERD! DUS AAN BAANZIJDE WAS HET AFDAKJE LINKS.

    CINDU


    Bron: Verheij fotografie


    geschiedenis CINDU

    CINDU is van groot belang voor  de werkgelegenheid in UITHOORN, ongeveer de helft van de inwoners werkt daar.
    Op 1 april 1835 werd door o.a. de heer Ketjen, handelaar in "drogerijen en verfwaren" een "fabriek voor vitrioololie" opgericht (vitriool = H2SO4 = zwavelzuur).

    In 1863 werd in Uithoorn door Nicolaas Mouthaan (1821-1880), een leerling van Gerrit Jan Mulder, de (later Koninklijke) Chemische Fabriek opgericht. Behalve zwavelzuur (volgens het loden-kamerproces) werd daar ook aluin, soda, bloedloogzout, Berlijns blauw, ijzersulfaat, chloorkalk en ammoniak vervaardigd.

    Het bedrijf, dat wel voornamelijk zwavelzuur produceerde, werd in 1891 overgenomen door de Amsterdamse concurrent Ketjen en Co.
    Er ontstond behoefte aan openbaar vervoer, in 1899 besloot de gemeente aan de HESM een subsidie te verlenen, maar pas in 1914 werden er een halteplaats en remise gebouwd.
    Uithhoorn werd uiteindelijk een belangrijk spoorknooppunt met verbindingen naar Alphen aan de Rijn, Haarlem, Nieuwersluis, Amsterdam (Willemspark).

    Met de distillatie van ruwe steenkoolteer, een afvalprodukt van Hoogovens, produceerde de fabriek onder de nieuwe naam "Nederlandsche Teer en Asphalt Industrie" wegenteer, een op dat moment veelgevraagd produkt.
    In 1916 ging het failliet, in 1922 werd op die plek een teerverwerkend bedrijf TEBU opgericht "NV Teerbedrijf Uithoorn".

    De naam van het bedrijf werd na een fusie in 1955 met de Utrechtse Asphaltfabriek veranderd in Chemische Industrie Uithoorn N.V. (Cindu).

    In 1952 werd het de TEERUNIE en in 1959 werd het CINDU (Chemische INDustrie Uithoorn).
    Bij het station Uithoorn was een raccordement met een bocht naar het Noorden naar het chemisch bedrijf CINDU. In 1992 was daar een rampzalige ontploffing. 

    bron:http://www.pensioenfondscindu.nl/historie



    In de ochtend van 8 juli 1992 raakt een reactorketel van de polymeer fabriek Nevcin, een dochter van Cindu, aan de Amsteldijk-Noord in Uithoorn oververhit. Terwijl de bedrijfsbrandweer de ketel probeert te koelen, explodeert deze. Er was een opeenstapeling van menselijke fouten.




    Foto: ANP


    CINDU op Google maps

    http://nl.wikipedia.org/wiki/Cindu 

    http://www.anp-archief.nl/page/49875/nl

    http://www.youtube.com/watch?v=c8QHTdD3Vyg

    De ontploffing past historisch niet in mijn thema, jammer want dat zou wel leuk zijn.
    Het was vroeger een zwavelzuurfabriek van Ketjen
    http://nl.wikipedia.org/wiki/Ketjen 

    Cindu is in 1959 opgericht dus het uitbeelden van de fabriek zou historisch verdedigbaar zijn.



    3) HET MATERIEEL




    a) De locomotieven
    Aanvankelijk reden er stoomlocs.
    Vooral de NS serie  7000, 7100 en 7400.
    Later ook diesels zoals de 2200, 2400, de 2500 en de N.S.-'Sik'.
    Bron Foto's : 
    "De Haarlemmermeerspoorlijnen" 
    http://www.haarlemmermeerspoor.nl/ 
    en 
    "Dutch Railway Webring" (met name Wytze Wijbenga)
    http://www.xs4all.nl/~bng0021/ws/nfls/nfls_locomotieven.htm


















    De HSM 700 serie werd op de langere trajecten voor personenvervoer ingezet. bron: het Utrechts Arcief (volgens mij).



    b) Getrokken materieel 

    1) personenvervoer
    [Nog in de maak]


    2) goederenvervoer
    [Nog in de maak]


    Geraadpleegde literatuur:


    * Dal, van, "Architectuur langs de rails", Kluwer 1981.

    * Paddenburgh e.a., "Spoorwegstations in Nederland", Kluwer 1981.

    * Romers, "De Spoorwegarchitectuur in Nederland 1841-1938", Walburg Pers 1981.

     * Russer, G.A., "Sporen door de Haarlemmermeer", Pirola, Schoorl, 1984, ISBN 9064550360

    * Vermooten e.a., "Spoortocht langs oude en nieuwe NS stations", De Kempen Pers 1989.

    * Veenendaal, "Spoorwegen in Nederland 1824 tot nu", Boom, 2008, ISBN 9789085066392.

    * Veenendaal jr,"De Ijzeren weg in een land vol water", De Bataafse Leeuw 1998, ISBN 9067074616.

    * Waldorp e.a.,"Locomotiefloodsen en Tractieterreinen in Nederland 1839-1958",  Schuyt 1992.

    * Waldorp, "Onze Nederlandse Stoomlocomotieven in woord en beeld", de Alk,1981.

    * Wegman,"Sporen", HDC 2010, ISBN 9789077842041.

    * Wegman,"Sporen2", HDC 2011, ISBN 9789077842515.


    Geraadpleegde Websites:








    Gepost door op

    Geen opmerkingen:

    Een reactie posten

    Abonneren op: Reacties posten (Atom)