INLEIDING
UITHOORN.
Het sporenplan van Uithoorn blijkt een puzzeltje omdat er verschillende varianten zijn geweest.
Het oorspronkelijke emplacement was uitgevoerd met dubbele sporen en voor het station lag een dubbel kruiswissel.
In de loop der tijd, naar schatting in of vlak na de 2e Wereldoorlog, is het emplacement gewijzigd en vereenvoudigd naar enkelspoors, dus treinen konden elkaar alleen passeren op stations en haltes. Er werd met een sleutel gewerkt zodat er niet twee treinen tegelijk konden rijden in één traject.
Tot de jaren 50 was er een remise/lokloods voor de verzorging van stoomloks met een kolenpark en slakkenkuil, er waren op diverse plaatsen waterkranen en wat later was er een dieselpomp.
Ook zijn er foto's van een seinhuis op het perron tot ongeveer 1948.
Op een tekening van 1948 zijn de locloods en de kolenbunker nog aanwezig.
Het sporenplan lijkt toen complexer te zijn geweest, zeker in de omgeving van de remise en het station.
Op zijn vroegst in de jaren 50, maar in ieder geval in de jaren 60 waren die gebouwen al verdwenen en het sporenplan lijkt te zijn vereenvoudigd.
Op oude foto's zie je dat vanaf de Amsteldraaibrug aanvankelijk een dubbelspoor het station binnenkwam, vlak voor het station lag een "hosenträger" ofwel bretel, ofwel een dubbel engels wissel.
Op latere foto's rond de 2e WO is het spoor vanaf de spoorbrug enkelspoors met een enkelvoudig wissel.
Vroeger lijkt er tegenover het station nog een loods of woning te hebben gestaan die ook verdwenen is.
Er was later een klein locomotorloodsje voor de sik tegenover het stationsgebouw.
 |
Het locomotorloodsje. De rails zijn al opgebroken. Bron: www.haarlemmermeerspoor.nl
|
Het blijkt verrassend moeilijk om een betrouwbare tekening te bemachtigen waaruit je kunt opmaken waar de wissels lagen, waar de seinen stonden, waar de gebouwen en loodsen stonden.
Ik zal daarvoor het Nationaal Archief en het Utrechts Archief in moeten.
Ik zal daarvoor het Nationaal Archief en het Utrechts Archief in moeten.
Ik weet niet wanneer de remise en het seinhuis zijn afgebroken, ik neem aan dat het gerelateerd was met het verdwijnen van de stoomloks.
Op een tekening uit 1955 zie je dat de kolenbunker verdwenen is en het sporenplan is vereenvoudigd, ook is de locloods verdwenen.
Aangezien ik in model met stoomloks wil rijden, moet ik het stadium uitbeelden met locloods en kolenbunker.
Ik kan de variant met dubbelspoor en dubbel engels wissel bij het station niet uitbeelden wegens plaatsgebrek.
Uit diverse bronnen maak ik op dat de beveiliging eenvoudig was, het aantal seinen was beperkt.
Nadat het seinhuis was verdwenen kwamen er handwisselstellers.
We mogen ook aannemen dat de inrij- en uitrijseinen zijn verdwenen met het verdwijnen van het seinhuis. Dat heeft dus consequenties voor mijn emplacement.
Hoewel ik het een prachtig seinhuis vind, zal ik jammergenoeg noodgedwongen de periode zonder seinhuis en met handwisselstellers moeten kiezen.
Uit een foto uit 1921 blijkt dat er 2 uitrijseinen waren en als je goed kijkt zie je de dubbele sporen voor het station liggen. Ik denk dat de inrijseinen Oostelijk van de Amsteldraaibrug stonden.
 |
In de verte 2 uitrijseinen in 1921. Bron: www.stationsweb.nl
Dit wijst op het dubbele spoor dat over de Amsteldraaibrug moet hebben gelegen.
Ik vermoed dat het linker spoor richting Wilnis ging en het rechter spoor naar Alphen.
Voor het stations gebouw lag een Kruiswissel, wat in het Duits een 'Hosenträger' heet.
|
Uit een filmpje uit september 1938 blijkt dat de koningin er langskwam en ook dat er een uitrijsein was.
Dubbelspoor vanuit Uithoorn in Westelijke richting.
Naast de lokloods stonden ook twee uitrijseinen, eentje voor richting De Kwakel/Aalsmeer en ééntje voor richting Legmeerpolder/Amsterdam.
Waar de inrijseinen stonden weet ik niet, maar een schets van "klassieke beveiliging" toont aan de Oostelijke kant een inrijsein ongeveer bij de Amstelhoek bij Pothuizen. Maar goed, het blijft een schets en erg precies is het niet.
 |
3 maart 1981.
In Westelijke richting heeft er zeker tot in de jaren 80 van de 20e eeuw een dubbelspoor gelegen.
Hier een foto ter hoogte van de Zijdelweg.
loc 616 met Plan V (843) .
|
Rails
De spoorlijn had meer weg van een tramlijn dan van een trein en de bovenbouw was licht, als rails werd NP34 profiel gebruikt van 128 mm. hoog zo blijkt uit stukken uit het Nationaal Archief.
Op foto's zie je diverse maten door elkaar gebruikt, ook zijn er verschillende railstoelen door elkaar te zien. Dat wil zeggen, ik neem aan dat niet alle raisl en raisltoelen op één dag zijn vervangen, men deed het waarschijnlijk stukje bij beetje.
Seinhuis
Er stond ooit een houten seinhuis zoals blijkt uit een paar foto's, maar het is niet te achterhalen welke wissels en/of seinen daarmee bediend werden.
Ik neem aan dat in ieder geval de seinen en een groot aantal wissels werden bediend vanuit dit seinhuis.
Het seinhuis stond er nog in 1945 zoals uit gedateerde foto's blijkt.
In het boek "Sporen door de Haarlemmermeer" van G.A. Russer (Pirola, 1984) staat op bladzijde 92 een foto van het seinhuis met als datering 1 mei 1950.
In het boek "Sporen door de Haarlemmermeer" van G.A. Russer (Pirola, 1984) staat op bladzijde 92 een foto van het seinhuis met als datering 1 mei 1950.
Opde website van "klassieke beveiliging" kom ik de volgende informatie tegen:
"Post T had geen bedieningstoestel meer maar wel een verantwoordingsgebied en wel het gehele emplacement met uitzondering van de wissels van post I, de overwegen en de brug. Alle wissels in het gebied van post T waren handwissels. zonder voorkeurstand. Alleen wissel 29 had een voorkeurstand met slot.
In het gebied van post T lagen ook een loods voor een rangeerlok (sik) en een ladingsmal voor de laad en losplaats.
Post T beheerde de sleutels van de wissels van de diverse losplaatsen langs de lijn. "
In het gebied van post T lagen ook een loods voor een rangeerlok (sik) en een ladingsmal voor de laad en losplaats.
Post T beheerde de sleutels van de wissels van de diverse losplaatsen langs de lijn. "
De auteur die hier wordt aangehaald vermoedt dat er behalve een seinhuis van de treindienstleider (post T) ook nog een of twee hulpposten waren (post I en post II).
Hulpposten of hulpseinhuizen werden gebruikt als de te bedienen seinen of wissels te ver weg lagen van post T, het hoofdseinhuis, waardoor de treindienstleider het niet meer kon zien of indien de bedieningskabels te lang werden. Dit zouden inrijseinen kunnen zijn geweest, maar zeker weten doe ik het niet.
 |
Ik heb getracht het sporenplan op te sporen (ha,ha) en voor een deel is dat gelukt, maar er moet ook wat creativiteit aan te pas komen.
Er zijn een aantal bronnen waar ik me op baseer.
* Sporenplan Online
* Waldorp e.a.,"Locomotiefloodsen en Tractieterreinen in Nederland".
* Aviodrome luchtfoto's.
* Historische foto's.
Het is vervolgens combineren en deduceren met die informatie en een beetje gokken...
HET SPORENPLAN
Uithoorn was in zijn hoogtijdagen een belangrijk station met personen- en goederenvervoer.
Er waren perrons voor personen en een loswal voor goederen.
Aan het einde van de 2e wereldoorlog namen de treinbewegingen al af en het sporenplan werd versoberd.
Er was aanvankelijk een 2 standige locloods, die als twee druppels water leek op die van Hoofddorp, met verzorging voor de stoomloc zoals kolenvoorraad en waterkraan maar ook slakkenkuil en wasemkast. En er was een houten gebouwtje waar de takken werden bewaard om het vuur aan te steken voor de stoomketels. Deze zijn later afgebroken waarschijnlijk in de 50-er jaren.
Als je dan een redelijk beeld hebt van hoe het geweest moet zijn, komt de vraag: "hoe vertaal ik dat naar mijn modelbaan?"
Er is (in spoor 0) bij mij te weinig ruimte om het correct op schaal uit te beelden, dus er moeten keuzes gemaakt worden en wat sporen worden weggelaten.
Op mijn modelbaan gaat het niet alleen om de correcte historische weergave exact op schaal van het prototype.
Voor mij is het ook belangrijk dat je er prettig mee kunt 'spelen'.
Verder wil ik het aantal wissels beperken tot het noodzakelijke, immers een digitale spoor-0 wissel van het populaire merk LENZ kost ruim 100 € op het moment van schrijven.
Het Oostelijke deel van het originele sporenplan bevat al 20 wissels, dus dat zou alleen aan wissels al 2000 € worden.
Grosso modo had het originele Uithoorn een dubbel doorgaand spoor, met twee aftakkingen, en aan elke zijde een dubbel kruiswissel. [Voor zover ik kan nagaan op dit moment]
Zowel het doorgaande spoor als de aftakking komen langs een perron.
Verder zijn er diverse opstelsporen en sporen voor de verzorging van stoom- en dieselloks.
 |
De draaibrug over de Amstel bij Uithoorn.
Nu 2010, een vrije busbaan, maar het is duidelijk te zien dat er ooit dubbele sporen hebben gelegen.
Bron: Railtrash.net
|
Uit tekeningen blijkt dat er aanvankelijk een dubbelspoor met een dubbel engels kruiswissel voor het station lag. Ook was er een locomotiefloods vergelijkbaar met die van Hoofddorp, met daarnaast een flinke kolenbunker (kolenpark).
Later is het sporenplan vóór het station vereenvoudigd tot enkelspoor, de dubbele kruiswissel (hosenträger) is verwijderd en een paar jaar later is ook de kolenbunker en locloods verwijderd.
Legmeerpolder had geen omloopspoor, doch slechts één zijspoortje. Ik heb er een omloopspoortje van gemaakt omdat het op mijn baan een eindstation moet worden.
Links op mijn modelbaan komt dan het raccordement naar CINDU. Het sporenplan van CINDU lijkt eenvoudig met één wissele en opstelspoor langs de Amstel, verder een paar km. enkelsporig naar CINDU.
De bocht naar CINDU ging ter hoogte van de huidige Petrus Steenkampweg de Wilhelminakade op, waar schepen die in de Amstel lagen hun goederen konden laden en lossen.
De bocht naar CINDU ging ter hoogte van de huidige Petrus Steenkampweg de Wilhelminakade op, waar schepen die in de Amstel lagen hun goederen konden laden en lossen.
De spoorbrug over de Amstel kan ik door ruimtegebrek helaas niet uitbeelden.
1e bron: "Sporenplan Online"
Hieronder een gestileerde weergave van de lijn [Het Noorden wijst omhoog] met dank aan "SporenplanOnline":
Het stukje dat ik wil uitbeelden in gestileerde vorm [Het Noorden wijst omhoog]:
 |
Sporenplan Online: De kilometer nummering geeft houvast.
Uit deze tekening blijkt dat er een lokloodsje vlak tegenover het station lag.
Volgens Waldorp lag er een 'remise' (H88) bij 6.5, ik ga er vanuit dat daarmee de lokloods wordt bedoeld.
Die is op deze tekening niet aanwezig.
We zien hier een enkel spoor over de Amstelbrug en geen dubbele kruiswissels.
Hert betreft dus de latere situatie en niet het oorspronkelijke emplacement.
Dit is de versie die ik ga uitbeelden.
|
 |
Tekening: met dank aan Dick de Waal Malefijt
Het Noorden wijst schuin omhoog.
Opmerkelijk: Hier zien we 2 dubbele kruiswissels en dubbele sporen deze variant is niet terug te vinden in andere tekeningen.
We zien bij de lokloods nog geen kolenpark, dat is kennelijk later gekomen.
We zien hier het oorspronkelijke railplan maar helaas is de datum niet bekend.
Uit andere tekeningen blijkt dat het sporenplan later is vereenvoudigd.
|
2e bron : Waldorp e.a.,"Locomotiefloodsen en Tractieterreinen in Nederland 1839-1958", Schuyt 1992.
Uit bovenstaande schets blijkt dat het station Uithoorn bij km 7.0 lag en dus buiten de kaart in Waldorp (ervan uitgaande dat dezelfde nummering op beide tekeningen werd aangehouden).
Bij 6.5 bevond zich een "remise", ik vermoed dat het de 2 standige lokloods was.
Vóór het station is later een klein loodsje voor de sik (NS serie 200) gebouwd, ik denk dat de loodsje en de remise niet tegelijk hebben bestaan.
In de gestileerde tekening van sporenplan online wordt de locloods niet aangegeven.
Volgens de tekening in Waldorp staat het seinhuis op het perron en ligt de locloods links, dat was 1948.
Het Noorden ligt boven op onderstaande kaart.
 |
Het westelijke deel van het sporenplan uit 1948 (Het Noorden wijst omhoog).
Een iets scherpere versie van het oostelijke deel van bovenstaamde tekening van sporenplan online.
Rechts net buiten beeld (rond nummering 7.0 volgens 'sporenplan online') is het station gesitueerd.
Hier zien we de dubbele kruiswissels niet, maar wel een dubbel spoor naar het Westen (De Kwakel en Aalsmeer).
Bron: WALDORP e.a.
|
 |
Op een tekening uit 1948 zien we reeds de enkele wissel vóór het station liggen. Dit is waarschijnlijk een plan voor verandering.
Bron: Nationaal Archief |
 |
Een tekening uit 1955 laat zien dat men de kolenbunker gaat verwijderen en daarmee waarschijnlijk ook de lokloods.
Naar ik aanneem omdat er toen al geen stoomlokolmotieven meer reden.
Bron: Sporenplan online.
|
 |
In 1963 zijn er nog wat kleine wijzigingen in het sporenplan aangebracht.
Bron: sporenplan online.
|
 |
Tekening uit 1962 toont een enkelsporig traject vanaf de locloods met kolenbunker, die nog wel ingetekend staat, maar volgens een andere tekening reeds zou zijn afgebroken.
Bron: Sporenplan online.
|
 |
Een tekening uit 1962 toont een enkels poor vanaf de lokloods in westelijk richting.
Vanaf de Zijdelweg vertakt het zich: rechtdoor via de bocht naar Legmeerpolder, links het spoor naar De Kwakel/Aalsmeer.
Bron: Sporenplan online.
|
 |
Een tekening uit 1962 toont de Oostelijke situatie vanaf de Amstel (Amstelhoek): Het spoor naar Alphen aan de Rijn is hier verwijderd, over de draaibrug is het dubbele spoor nog wel getekend, vreemd genoeg is ook het dubbelspoor met hosenträger voor het station van Uithoorn nog wel aanwezig, wat onwaarschijnlijk is.
Bron: Sporenplan online.
|
 |
Tekening uit 1962: Ik denk dat dit een correcte weergave is. Rechts de Amstel en het station met enkelvoudig spoor. Links de plaats waar zich vroeger de lokloods en het kolenparkbevonden.
Zowel in Oostelijke als in Westelijke richting een enkel spoor.
Merk op dat de tekening is uitgevoerd door de N.S. en niet meer door de HESM.
Bron: Sporenplan online. |
3e bron: AVIODROME LUCHTFOTO'S
De foto's zijn hier wegens copyright in een lagere resolutie (100dpi) weergegeven.
Er zijn een 4-tal bruikbare luchtfoto's die het deel van het station laten zien.
toenmalige website:
Ik heb ze besteld en de 4 foto's kostten mij ruim 125 euro!
Bij navraag of ik ze mocht gebruiken kreeg ik volgend antwoord:
"U heeft betaald voor de scans, niet voor copyright!
U kunt ze vrij gebruiken in verkleind formaat ca. 7x10cm, 100dpi.
Bronvermelding verplicht: AVIODROME Luchtfotografie, Lelystad.
AVIODROME Luchtfotografie
- Mw. Babette Wijsman
Pelikaanweg 50
8218 PG Lelystad"
U kunt ze vrij gebruiken in verkleind formaat ca. 7x10cm, 100dpi.
Bronvermelding verplicht: AVIODROME Luchtfotografie, Lelystad.
AVIODROME Luchtfotografie
- Mw. Babette Wijsman
Pelikaanweg 50
8218 PG Lelystad"
Het spreekt vanzelf dat ik mij daar aan zal houden. De geplaatste foto's hebben dus een lagere resolutie dan de orginelen, maar geven een bruikbaar beeld van de situatie.
Zwart-wit fotodatum: 30 september 1948
 |
UITHOORN Conservenfabriek, maar mooi beeld van het oostelijk stationsemplacement, rechts het station.
Het seinhuis is hier niet te zien. Lampen zijn waar te nemen, maar geen seinen.
Links buiten beeld zou de lokloods gelegen hebben.
Aan de overkant ligt dus de Conservenfabriek.
Het Noorden ligt diagonaal links-boven, rechtsboven ligt de Amstel.
Het houten seinhuis stond er nog in 1945 maar was in 1948 al weer verdwenen.
Bron: AVIODROME Luchtfotografie, Lelystad
|
 |
Tegenover het station het loodsje van de sik.
Je ziet rechts mooi de Amstel en bocht naar CINDU.
Het Noorden ligt diagonaal links-boven, rechts de Amstel.
Bron: AVIODROME Luchtfotografie, Lelystad
|
 |
Het locdepot zou dus verder naar links gelegen hebben.
Rechts voor het station ligt een groter gebouw, maar het is geen locloods
want er voeren geen sporen heen, maar het is ws. een personeelsgebouwtje.
De draaibare spoorbrug staat open.
Goed te zien is de bocht naar CINDU langs de Amstelkade.
Het Noorden ligt diagonaal rechts-boven, rechts de Amstel.
Bron: AVIODROME Luchtfotografie, Lelystad
|
De onderstaande foto dateert van bijna 40 jaar later : 11 april 1986 De resolutie is verminderd i.v.m. copyright, maar het sporenplan is goed te zien.
 |
Geen seinen en geen seinhuis meer, wel nog het kleine locomotorloodsje van de sik.
Hier zien wij geen dubbel kruiswissel maar een enkel doorgaand spoor over de Amstelbrug.
Het Noorden ligt diagonaal rechts-onder, links de Amstel.
|
4e Bron: Dotka Data luchtfoto's
 |
Luchtopname tijdens WW2, dus vóór 1945, het Noorden wijst naar beneden.
Deze ligging ga ik ook uitbeelden:
Links de Amstel met de draaibrug.
Dan naar rechts, het stationsgebouw.
Verder naar rechts: de perrons
Rechts de lokloods en het kolenpark
Dus het sporenplan was al vereenvoudigd in de jaren 40.
Bron: Dotka Data bv.
|
5e Bron: Foto's
Op hele oude foto's zie je het dubbele spoor met het kruiswissel, maar al op de foto's van na 1936 en met name de tweede wereldoorlog, zie je het enkele spoor.
 |
Op een aanzienlijk oudere foto zien we duidelijk een dubbel spoor.
Op de voorgrond de "Hosenträger" zo te zien met een iets lager railprofiel.
Bron: Wim Wegman
|
 |
Ook hier duidelijk dubbelspoor met "Hosenträger" en volgens mij ook lagere railprofielen.
Waarschijnlijk N.P. 34.
Bron: Het Spoorhuis.
|
 |
Hier een foto met onbekende datum, we zien wel een enkelvoudige wissel en handstellers.
Ook zien we dat er aan de rails wordt gewerkt.
Bron: Spoorwegstations in Nederland, Doctoraalscriptie Kunstgeschiedenis Victor M. Lansink - april 1998
|
 |
Deze foto geeft een aardige indruk van waar de wissels lagen ten opzichte van het gebouw.
Geheel rechts een deel van een gebouw waarvan ik vermoed dat het het loodsje van de sik is.
Fotograaf staat met rug naar Amstelbrug.
Het Noorden ligt rechts.
Hier duidelijk een enkel spoor en gewone linkse wissel.
|
 |
Deze foto geeft een mooi beeld van de kleuren van rails en ballast tijdens zonlicht en een zicht op een deel van het spoor.
Het perron was tamelijk laag en begon rechts van de perrongevel.
Fotograaf staat met rug naar Amstelbrug.
Het Noorden ligt rechts.
|
 |
Latere periode waarschijnlijk jaren 80. Ook hier duidelijk enkelspoors.
Bron: Panoramio verder onbekend.
|
 | |
Sporenplan vanuit richting Aalsmeer/Legmeerpolder kijkende naar het Zuid-Oosten.
Je staat - denk ik - met de rug naar de lokloods. Links van de wagons in de verte het stationsgebouw .
Links daarvan een gebouw waarvan ik vermoed dat het het houten seinhuis is.
Links het Noorden.
|
 |
Een Dubbel Kruiswissel wordt in het Duits een "Hosenträger" genoemd (=bretels).:
Eigenlijk zijn het 4 wissels en een kruising.
|
